'Wet basisverzekering arbeidsongeschiktheid zelfstandigen vrijwel niet uitvoerbaar'
In dit artikel:
De Raad van State raadt de regering af het wetsvoorstel voor een basisverzekering arbeidsongeschiktheid voor zelfstandigen in de huidige vorm aan de Tweede Kamer voor te leggen. Het voorstel beoogt zelfstandigen een publieke basisverzekering te geven, los van de bestaande werknemersregeling (de WIA), met daarnaast de mogelijkheid voor zelfstandigen om via een opt-out een private verzekering te behouden. De inhoud is grotendeels gebaseerd op een advies van sociale partners.
De Raad onderschrijft de doelstellingen: zelfstandigen moeten beter beschermd worden tegen inkomensverlies bij arbeidsongeschiktheid en er moet meer gelijkheid komen tussen werknemers en zelfstandigen om ongewenste concurrentie op arbeidsvoorwaarden te beperken. Tegelijk oordeelt de Raad dat het voorgestelde stelsel de sociale zekerheid onnodig complex maakt en hierdoor nauwelijks uitvoerbaar is.
Belangrijke uitvoeringsproblemen zijn al aanwezig bij de betrokken organisaties: de Belastingdienst zou de uitvoering onder voorwaarden pas vanaf 2030 aankunnen, wat andere belastingherzieningen lange tijd zou blokkeren; het UWV kampt momenteel met grote achterstanden bij sociaal‑medische beoordelingen voor de WIA en heeft niet de capaciteit om extra taken betrouwbaar uit te voeren. Die bestaande knelpunten maken het onwaarschijnlijk dat de nieuwe basisverzekering vlot of eerlijk kan worden ingevoerd.
Ook inhoudelijk schiet het voorstel tekort: een relatief lage uitkering gecombineerd met een wachttijd van twee jaar levert onvoldoende inkomensbescherming voor veel zelfstandigen en vermindert de mate waarin het speelveld met werknemers echt wordt genivelleerd. Daardoor blijven aanzienlijke verschillen bestaan in de bescherming van verschillende groepen werkenden.
De Raad adviseert eerst de WIA-structuur sterk te vereenvoudigen en uitvoeringsproblemen op korte termijn aan te pakken. Daarna — of in samenhang daarmee — moet het ontwerp voor zelfstandigen opnieuw worden bekeken. Tot die aanpassingen zijn doorgevoerd, raadt de Raad aan het wetsvoorstel niet in te dienen tenzij het wezenlijk gewijzigd wordt.